آندوسکوپی

بدن از بخش‌های مختلفی تشكیل شده است كه بسیاری از آنها از بیرون قابل مشاهده نیستند اما حتی این بخش‌های غیرقابل مشاهده هم مثل اعضای سطحی بدن، دچار بیماری‌های مختلف می‌شوند و در این مواقع باید به دقت مورد بررسی قرار گیرند. با توجه به این كه این اعضای داخلی به راحتی برای معاینه در دسترس قرار ندارند، باید از روشی دیگر برای معاینه و آزمایش آنها استفاده كرد.

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، مرسوم‌ترین روش‌هایی كه تاكنون برای این منظور به كار گرفته شده، روش‌های تصویربرداری مثلا سی‌تی‌اسكن یا ام.آر.آی بوده‌اند اما این روش‌ها هم محدودیت‌هایی دارند. به طور مثال اگر نیاز به نمونه‌برداری از یك عضو داخلی شود، با این روش‌ها نمی‌توان نمونه‌برداری كرد. به همین دلیل پزشكان دست به دامن ابزار دیگری می‌شوند كه آندوسكوپ نامیده می‌شود و بسیاری از محدودیت‌های روش‌های قبلی را ندارد. این ابزار به طور گسترده در پزشكی مورد استفاده قرار می‌گیرد و انواع مختلفی از آن كه هر كدام كاربرد خاصی دارند، در مراكز پزشكی وجود دارند.

آندوسکوپی چيست؟ 
 

آندوسکوپ یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر با دوربینی بر یک سر آن است. این ابزار که از طریق برش جراحی یا از طریق دهان یا مقعد وارد بدن می‌شود،
آندوسکوپی برای بررسی بخش‌های مختلف بدن، از جمله مفاصل، ریه‌ها، مثانه، دستگاه گوارش و آپاندیس به کار می‌رود.

برخی از انواع آندوسکوپی نیاز به آمادگی‌های مخصوص مثلا پاک کردن معده یا روده دارد. ممکن است پزشک از شما بخواهد پیش از انجام عمل چیزی نخورید یا ننوشید، یا برای شما مسهل تجویز کند.

افرادی که تحت آندوسکوپی قرارمی‌گیرند معمولا با داروهای آرام‌بخش تسکین داده می‌شوند تا درد و ناراحتی‌شان به حداقل برسد.

  
آندوسكوپ، وسیله‌ای است كه توسط آن می‌توان درون مری، معده و اثنی‌عشر را مشاهده نمود. آندوسكوپهای اولیه فقط از چند آینه و عدسی ساخته شده بودند اما از ۳۰ سال پیش، آنها جای خود را به دستگاههای حاوی فیبرنوری دادند كه با استفاده از آنها، تصاویر بسیار واضح و روشنی از درون بدن بدست می‌آید.

آندوسكوپهای امروزی، بسیار پیشرفته بوده و بنابراین دارای قیمت زیادی هم می‌باشند. آنها دارای دوربین‌های ویدیویی نیز می‌باشند كه تصاویر را می‌توان بطور مستقیم از یك مانیتور (تلویزیون) مشاهده نمود. این آندوسكوپها همچنین دارای لوله‌هایی برای ساكشن یا كشیدن مایع درون معده به خارج، فرستادن هوا به داخل معده و بادكردن آن و عبور دادن وسایل خاصی برای نمونه‌برداری (تكه‌برداری یا بیوپسی) نیز می‌باشند.
آزمایش آندوسكوپی، دقیق‌ترین و مفیدترین راه برای بررسی علل مختلف سوءهاضمه می‌باشد. این آزمایش، بهترین راه تشخیص زخم‌ها و سرطان معده بوده و همچنین برای تشخیص عفونت هلیكوباكترپیلوری بسیار مفید میباشد.
انجام آندوسكوپی فقط به چند دقیقه وقت نیاز دارد. از آنجایی كه لازم است در هنگام آندوسكوپی، معده شما خالی باشد، اگر قرار است آندوسكوپی در صبح انجام شود، شما باید بعد از اینكه شب قبل از آن شام خوردید، دیگر هیچ چیزی تا هنگام آندوسكوپی نخورید و به صورت ناشتا باشید. اگر هم قرار است آندوسكوپی در بعدازظهر انجام شود، شما باید بعد از اینكه یك صبحانه سبك میل نمودید، دیگر هیچ چیزی تا هنگام آندوسكوپی نخورید.
برای انجام آندوسكوپی، شما باید راحت بوده و بر روی سمت چپ خود دراز بكشید. به گلوی شما یك اسپری بی‌حس كننده زده میشود تا چیزی احساس نكنید. همچنین یك قطعه كوچك محافظ در بین دندانهای شما قرار داده میشود. این كار باعث میشود كه دندانهای شما آسیبی نبیند و نیز دندانهای شما هم به آندوسكوپ صدمه نزنند. وقتی كه شما آماده بودید، پزشك، سر آندوسكوپ را روی زبان شما قرار داده و آن را به سمت گلو می‌برد و از شما می‌خواهد كه آن را قورت دهید، با این كار، مری باز شده و آندوسكوپ داخل آن میشود و سپس به سمت پایین و معده می‌رود. در طی این مدت، یك پرستار دایماً مراقب شما خواهد بود و با یك ساكشن (مكننده بزاق شما را كه در دهانتان جمع شده را بیرون می‌كشد (مانند وسیله‌ای كه در دندانپزشكی وجود دارد). وقتی كه سر آندوسكوپ وارد معده شد، از طریق یك لوله كه در آندوسكوپ قرار دارد، معده باد میشود تا مشاهده داخل آن بهتر انجام شود. در صورت مشاهده موارد مشكوك، پزشك ممكن است اقدام به نمونه‌برداری (تكه‌برداری یا بیوپسی) نماید كه این كار، كاملاً بدون درد می‌باشد. وقتی كه كار پزشك تمام شد، آندوسكوپ به بیرون كشیده میشود.
در طی انجام آندوسكوپی، اشكالاتی كه ممكن است برای شما ایجاد شوند عبارتند از: احساس فشار در گلو و گاهی اوقات احساس ناراحتی در شكم و آروغ زدن (به خاطر هوایی كه به داخل معده فرستاده میشود). در هنگام داخل كردن نوك آندوسكوپ به سمت گلو، ممكن است شما یكی دوبار آروغ بزنید كه این یك واكنش طبیعی میباشد. 

● لوله‌ای از فیبر نوری

ساختمان اكثر آندوسكوپ‌ها از یك یا چندین رشته فیبرنوری تشكیل می‌شود كه درون لوله‌ای پلاستیكی قرار گرفته‌اند و در مجموع شكل یك شیلنگ را به وجود می‌آورند. در انتهای این لوله هم یك عدسی وجود دارد كه امكان مشاهده بخش‌های مختلف را فراهم می‌كند. پس از وارد كردن این لوله به داخل یكی از محفظه‌های بدن اطلاعات و تصاویر داخلی، به‌وسیله فیبر نوری ازاین عدسی داخلی به سمت عدسی دیگری كه انتهای دیگر لوله قرار دارد فرستاده می‌شود. عدسی اخیر كه عدسی خارجی است در انتهایی از لوله قرار دارد، كه در دست پزشك است. اطلاعات از طریق این عدسی به یك مونیتور یا صفحه تلویزیونی فرستاده می‌شود تا پزشك روی این صفحه تصاویر درون اعضا را ببیند.

با توجه به اینكه به طور طبیعی درون حفرات و اعضای داخلی بدن تاریك است و قابل مشاهده نیست، در انتهای داخلی آندوسكوپ یك منبع نوری قوی كار گذاشته می‌شود تا فضای داخلی اعضا را روشن كند و به این ترتیب امكان مشاهده ساختمان‌های داخلی را فراهم آورد.

● نرم یا سخت

به طور كلی دو دسته‌ آندوسكوپ وجود دارد؛ آندوسكوپ‌های نرم یا انعطاف‌پذیر و آندوسكوپ‌های سخت یا انعطاف‌ناپذیر. برای اكثر مقاصد تشخیصی از آندوسكوپ‌های نرم استفاده می‌شود. این آندوسكوپ‌ها كه لوله‌های باریك‌تری نسبت به انواع سخت دارند، به میزان بیشتری در اعضای بدن وارد می‌شوند، طول بیشتری دارند و با توجه به انعطاف‌پذیری و قطر كمتر، آسیب‌ كمتری به اعضا وارد می‌كنند. به طور كلی در استفاده از آندوسكوپ‌های انعطاف‌پذیر و نرم، پزشك و بیمار هر دو راحت‌تر هستند.

برعكس، آندوسكوپ‌های سخت معمولا ضخیم‌تر هستند و كمتر هم مورد استفاده قرار می‌گیرند اما به هر حال گاهی مزایایی دارند كه در آندوسكوپ‌های نرم وجود ندارد. به طور مثال اگرچه با آندوسكوپ‌های نرم هم امكان نمونه‌برداری و اقدامات درمانی وجود دارد اما این قبیل كارها با آندوسكوپ‌های سخت معمولا راحت‌تر انجام می‌شوند. با توجه به این مسائل، تنها پزشك معالج است كه می‌تواند با توجه به شرایط بیمار، بیماری زمینه‌ای و هدف از انجام آندوسكوپی، نوع آندوسكوپ مورد نظر را تعیین كند.

● كدام اعضا

امروزه آندوسكوپ‌های مختلفی طراحی شده‌اند كه هر یك از آنها برای بررسی و مشاهده قسمت خاصی از بدن به‌كار می‌‌روند. احتمالا وقتی اسم آندوسكوپی را می‌شنوید شما به طور ناخودآگاه یاد بیماری‌های معده می‌افتید و لوله‌ای را در ذهن می‌آورید كه قرار است از دهان وارد شود، به معده برسد و بخش‌های مختلف معده را بررسی كند اما امروزه تعداد آندوسكوپ‌ها بسیار بیشتر از گذشته شده‌ و بسیاری از دیگر قسمت‌های بدن را هم می‌توان با وسایل مشابه بررسی كرد. به طور مثال، آندوسكوپ‌هایی وجود دارند كه از دهان وارد می‌شوند و به مجرای هوا یا همان نای می‌رسند تا مجاری هوایی را بررسی كنند.

به این آندوسكوپ‌ها در اصطلاح پزشكی برونكوسكوپ می‌گویند. از طرف دیگر آندوسكوپ‌هایی وجود دارند كه می‌توانند از راه بینی وارد شوند، به دریچه‌های سینوس‌ها برسند، به داخل سینوس‌ها بروند و در نهایت بخش‌های مختلف سینوس‌ها را بررسی كنند. آندوسكوپ‌های دیگری هم وجود دارند كه از راه مجرای ادرار وارد می‌شوند و مثانه را مورد بررسی قرار می‌دهند. به این آندوسكوپ‌ها در اصطلاح پزشكی سیستوسكوپ می‌گویند. آندوسكوپ‌های خاصی هم وجود دارند كه از مقعد وارد می‌شوند و بخش‌های مختلف روده بزرگ را قابل مشاهده می‌سازند. به این آندوسكوپ‌ها، كولونوسكوپ می‌گویند اما انواع كوتاه تر آنها ركتوسكوپ نامیده می شوند چرا كه فقط بخش انتهایی روزه بزرگ كه ركتوم نامیده می شود را بررسی می كنند.

علاوه بر این، انواع مختلف دیگری از آندوسكوپ‌ها هم وجود دارد. به طور مثال در حال حاضر حتی می‌توان داخل مفاصل را با همین روش مورد مشاهده قرار داد. در این موارد پوست روی مفصل را پس از بی‌حسی سوراخ می‌كنند و آندوسكوپ را از طریق پوست به داخل مفصل می‌رسانند تا بتوانند فضای داخل مفصل را ببینند. به این آندوسكوپ‌ها، آرتروسكوپ می‌گویند. آندوسكوپ‌هایی برای مشاهده داخل رحم و حتی داخل فضای شكم هم وجود دارد. شاید بتوان گفت حتی آنژیوگرافی هم در اصل نوعی آندوسكوپی است اما به هر حال مكانیسم عملكرد آنژیوگرافی با آندوسكوپ‌هایی كه تاكنون گفتیم، به طور قابل توجهی متفاوت است.

● برای چه كسانی؟

این كه چه فردی به انجام آندوسكوپی نیاز دارد، تنها به نظر پزشك متخصص بستگی دارد. درضمن تنها پزشك متخصص است كه می‌تواند مشخص كند باید از چه نوع آندوسكوپی برای بیمار استفاده شود. سعی كنید تصمیم‌گیری درباره این مسائل را به پزشك خود محول كنید اما بعضی از اندوسكپی ها باید به طور منظم و در فواصل زمانی مشخص تكرار می‌شوند. از این قبیل كولونوسكپی‌ها به آلونوسكوپی (آندوسكوپی روده بزرگ از راه مقعد) می توان اشاره كرد كه توصیه می شود بعد از ۵۰سالگی هر ۵سال یك بار انجام شود.

● اگر قرار است برای شما آندوسكوپی انجام شود، حتما به موارد زیر توجه داشته باشید:

▪ در صورتی كه به بیماری‌هایی مثل هپاتیت یا ایدز مبتلا هستید، حتما پیش از انجام اندوسكوپی این موارد را به پزشك خود اطلاع دهید؛ چرا كه پزشكان به منظور پیشگیری از انتقال این بیماری‌ها از یك فرد به فرد دیگر، برای مبتلایان به این بیماری ها از اندوسكوپ‌های مخصوص این بیماران استفاده می‌كنند.

▪ قبل از انجام هر گونه اندوسكوپی، تمام داروهای مصرفی را به اطلاع پزشك معالج خود برسانید؛ به ویژه درباره داروهای ضدانعقاد، ممكن است پزشك ترجیح بدهد یك یا چند روز قبل از انجام اندوسكوپی، بعضی داروهای شما قطع شوند.

▪ اگر به اختلالات خونریزی دهنده مبتلا هستید، حتما این موضوع را به اطلاع پزشك برسانید، تا اقدامات لازم را برای مقابله با خطرات احتمالی مهیا كند.

▪ هر زمان كه برای انجام اندوسكوپی مراجعه می‌كنید، تمام مدارك پزشكی خود را همراه داشته باشید.

▪ روز انجام اندوسكوپی تنها به بیمارستان یا محل انجام اندوسكوپی مراجعه نكنید و حتما كسی را با خود همراه داشته باشید.

▪ نگران درد و ناراحتی نباشید. پزشكان برای تخفیف درد و ناراحتی بیماران معمولا از داروهای مسكن، مخدر یا خواب‌آور به میزان لازم استفاده می‌كنند تا انجام این اقدامات برای بیمار قابل تحمل باشد.

▪ در برخی اندوسكوپی‌ها لازم است بیمار چند ساعت ناشتا باشد یا پیش از انجام اندوسكوپی از روش‌هایی مثل تنقیه استفاده كرده باشد. درباره نیاز به انجام چنین اقداماتی حتما با پزشك خود مشورت كنید و تمام توصیه‌های او را عمل كنید تا زمان اندوسكوپی مشكلی برای شما ایجاد نشود.

▪ برخی اوقات طی انجام اندوسكوپی نمونه‌هایی از بافت‌های داخلی برداشته می‌شود. این نمونه‌ها از سوی خود بیمار یا از سوی پزشك مربوطه به بخش پاتولوژی فرستاده می‌شود تا زیر میكروسكوپ مورد بررسی قرار گیرد و از روی آن، بیماری تشخیص داده شود. پیگیر نتیجه‌ نمونه‌برداری‌های خود باشید.

▪ گاهی لازم است بیمار ساعاتی پس از انجام اندوسكوپی در بیمارستان یا محل اندوسكوپی تحت نظر بماند. این موارد را در برنامه‌ریزی زمانی خود لحاظ كنید.

▪ پس از انجام اندوسكوپی اگر دچار هر مشكلی نظیر خونریزی، درد بیش از حد، تهوع و استفراغ یا تب شدید، هر چه سریع‌تر مساله را با پزشك خود در میان بگذارید.

آندوسکوپی سینوس چیست ؟
پیشرفت تازه در درک علل سینوزیت و اهمیت دهانه سینوسها در ایجاد و تداوم بیماری ، همگام با پیشرفت های حاصل شده در اپتیک آندوسکوپی ، استفاده از تجهیزات و سی تی اسکن باعث شده تا جراحی آندوسکوپیک سینوس برای سینوزیت مزمن و سایر اختلالات مرتبط با سینوسهای اطراف بینی به سرعت مقبولیت پیدا کند .البته از بسیاری جهات روش های قدیمی تر جراحی سینوس و تکنیک های آندوسکوپیک یکدیگر را تکمیل می کنند .

بطور کلی اندوسکوپی سینوس 2 کابرد دارد :

- الف : تشخیص بیماریها

- ب : درمان بیماریها-الف : آندوسکوپی تشخیصی :متخصص گوش و حلق و بینی توسط وارد کردن لنز آندوسکوپ داخل بینی و مشاهده دهانه سینوسها می تواند بیماریهای بینی و سینوس را تشخیص دهد .

در صورت رؤیت ترشحات چرکی در دهانه سینوس ، سینوزیت چرکی مزمن تشخیص داده می شود . و نیز در صورت وجود ضایعه مادرزادی انحراف استخوان تیغه وسط بینی با استخوانهای اطراف دهانه سینوس ، آنها را تشخیص دهد .

گاهی نیز توسط آندوسکوپی بینی و سینوس می توان مکان خون ریزی های بینی را در خون ریزی های مزمن بینی تشخیص داد . در مواردی که بینی دچار انسداد شده باشد . می توان با مشاهده مستقیم داخل بینی به بررسی علل احتمالی انسداد پرداخت .

هم چنین برای موارد پیگیری و بررسی عود بیماریها یا تومورهای بینی و سینوس می توان از آندوسکوپ استفاده گرفت .

-ب : آندوسکوپی درمانی :تا به امروز بیماریهای مختلف بینی و سینوس و بیماریهای ساختمانهای اطراف بینی و سینوس توسط آندوسکوپی درمان می شوند .شایع ترین بیماری ، سینوزیت مزمن می باشد که توسط آندوسکوپ درمان می شود .

در بیماری سینوزیت مزمن ، با توجه به اینکه امروزه نقش اختلال در دهانه سینوس ها در ایجاد بیماری به اثبات رسیده است ، جهت درمان قطعی سینوزیت می بایست علت اصلی سینوزیت درمان شود تا ترشحات سینوسها به راحتی بتوانند وارد بینی شوند و در اثر محصور شدن در سینوس ها دچار عفونت مزمن نگردند.جهت حرکت ترشحات در هر سینوس به سمت دهانه آن می باشد . در روش های قدیمی بدلیل آنکه تخلیه ترشحات سینوسها از طریق غیر از دهانه سینوس صورت می گرفت و دهانه سینوس باز نمی شد بیمار مجدداً دچار عود علائم می گردید .آندوسکوپی سینوس هم چنین در بیمارانیکه به عفونت های حاد عود کننده سینوس مبتلا هستند نیز بکار می رود . کسانی که سه تا چهار بار در سال دچار عفونت حاد سینوس می شوند برای جراحی آندوسکوپی معرفی می گردند .

بیماران مبتلا به پولیپ های بینی ناشی از آلرژی بینی ممکن است از سر درد ، انسداد بینی ، اختلال در بویایی ، خون ریزی بینی و یا درد صورت شکایت داشته باشند . اینها بعد از آنکه آلرژی آنها با درمان طبی کنترل شد ، کاندید جراحی آندوسکوپی سینوس محسوب می شوند .جراحی آندوسکوپی سینوس هم چنین برای نمونه برداری از توده ها یا تومورهای بینی جهت تشخیص بافت شناسی با حداقل آسیب به بینی و سینوس بکار میرود . هم چنین این روش برای برداشتن درمان کننده قطعی تومورهای بینی و سینوس عمدتاً تومورهای خوش خیم و بعضی موارد تومورهای بد خیم کاربرد دارد .سایر اعمال آندوسکوپی سینوس ، کنترل خون ریزی بینی می باشد . خون ریزی بینی بطور عمده در قسمت جلوی بینی اتفاق می افتد اما گاهی شریانی که در قسمت عقب حفره بینی قرار دارد و دچار خون ریزی می شود که با پانسمان های معمولی کنترل نمی شوند که در این حالت متخصص گوش و حلق و بینی توسط اندوسکوپی سینوس ، محل شریان آسیب دیده را شناسایی می کند و سپس خون ریزی از شریان کنترل می کند .

توسط آندوسکوپی بینی و سینوس می توان اجسام خارجی را که داخل بینی و یا سینوس رفته باشند پس از مشاهده مستقیم آنها بدون آسیب به اطراف برداشت .تکنیک آندوسکوپیک را می توان برای اعمال جراحی خارج از بینی و سینوس نیز بکار برد . به عنوان مثال در اعمال جراحی چشم پزشکی با همکاری متخصص گوش و حلق و بینی برای برای بیمارانیکه دچار آب ریزش چشم بدلیل انسداد مجاری اشکی شده اند می توان توسط اندوسکوپ از داخل بینی مجرای اشکی را پیدا کرد و پس از برداشتن استخوان و بافت روی آن ارتباط مجرای اشکی را به داخل بینی مجدداً باز نمود و از برش بر روی پوست صورت خودداری کرد .

هم چنین برای بیمارانیکه بدلیل پرکاری تیروئید مبتلا به گریوز شده اند و چشم آنها از حدقه بیرون زده شده است ، می توان با برداشتن استخوان حد فاصل بینی و حفره چشم ، فشار بر روی چشم را کم کرد .آندوسکوپی سینوس در جراحی نوزادان و کودکان نیز کاربرد دارد . در حالی که نوزادان با انسداد بینی به دلیل عدم باز بودن قسمت عقب بینی دچار اشکال در تنفس از طریق بینی شده اند می توان پس از تشخیص توسط جراحی آندوسکوپی سینوس به درمان آن پرداخت .

آندوسکوپی سینوس در جراحی های قاعده جمجمه نیز کابرد دارد . در کسانی که ارتباط بین قاعده جمجمه و بینی به دلایل مانند آسیب ها و یا مادرزادی باز شده است و باعث خروج مایع مغزی نخاعی به بینی می شود ، می توان پس از شناخت مکان آسیب توسط آندوسکوپ به ترمیم آن پرداخت .

گاهی نیز در اثر تصادفات شدید ، قطعه ای از استخوان می تواند بر روی عصب بینایی فشار وارد آمد که برداشتن آن نیاز به عمل جراحی وسیع بر روی صورت و قاعده جمجمه می باشد . این عمل می تواند توسط آندوسکوپ پس از پیدا کردن مسیر عصب بینایی ، قطعه استخوان را از روی عصب برداشت .